Class 10 Science chapter 12 Question Answer

Q. 15 এটা 220V 100 W চিহ্নিত আৰু অন্যটো 220 V ত 60 W চিহ্নিত দুটা বৈদ্যুতিক চাকি বৈদ্যুতিক যোগানৰ লগত সমান্তৰালভাৱে সংযোগ কৰা হৈছে। যদি যোগান বিভব 220V হয়, কিমান প্রবাহ ই ল’ব।

Ans. মুঠ ক্ষমতা = (100+60) = 160 W.

বিভৱ, V = 220 V

কিন্তু ক্ষমতা = VI

Q. 16. কোনটোৱে বেছি শক্তি ব্যৱহাৰ কৰিব, এটা 250W ৰ টেলিভিচন চেট 1 ঘণ্টা চলিলে বা এটা 1200 W ৰ ৰুটিসেকা সঁজুলি 10 মিনিটত চলিলে?

Ans. 250 W ক্ষমতা বিশিষ্ট টেলিভিছনৰ টেলিভিচন-ৰ দ্বাৰা 1 ঘণ্টাত ব্যৱহৃত বৈদ্যুতিক শক্তি = 250 ওয়াট × 1 ঘণ্টা

= 250 ওয়াট/ঘণ্টা

∴ 1200 W ক্ষমতা বিশিষ্ট পাউৰুটি সেকা সঁজুলি দ্বাৰা 10 মিনিটত ব্যৱহৃত বৈদ্যুতিক শক্তিৰ পৰিমাণ = 1200 W × 12 মি.

= 1200 W × 12/60 ঘণ্টা

= 240 ওয়াট/ঘণ্টা

∴ এটা পাউৰুটি সেকা সঁজুলিতকৈ এটা টেলিভিছন ছেট্‌ত বেছী বৈদ্যুতিক শক্তি খৰচ হয়।

Q. 17. 8 Ω ৰোধৰ এটা বৈদ্যুতিক চুলাই 2 ঘণ্টা চলোতে মেইনৰ পৰা 15 A প্রবাহ লয়। চুলাটোত তাপ উৎপন্ন হোৱা হাৰ উলিওৱা।

Ans. ইয়াত, R = 8Ω, l = 15 এম্পিয়াৰ, t = 2 ঘণ্টা

∴ এটা বৈদ্যুতিক চুলাত প্রতি ঘণ্টাত সৃষ্টি হোৱা তাপৰ পৰিমাণ অর্থাৎ ক্ষমতা

(P) = I²R = (15)² × 8 = 1800 জুল/ছেকেণ্ড (উত্তৰ।)

Q. 18. ব্যাখ্যা কৰা :

(a) বৈদ্যুতিক চাকিত বেছিভাগ টাংষ্টেনৰ ফিলামেন্ট কিয় ব্যৱহাৰ হয়?

(b) বিদ্যুত তাপীয় সঁজুলি যেনে ৰুটি সেকা সঁজুলি আৰু ইস্ত্ৰিৰ কাৰণে বিশুদ্ধ ধাতুৰ পৰিবৰ্তে সংকৰ ধাতু কিয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

(c) ঘৰুৱা বৰ্তনীবিলাকত শ্রেণীবদ্ধ সজ্জা কিয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

(d) এডাল পৰিবাহীৰ ৰোধ ইয়াৰ প্ৰস্থচ্ছেদৰ কালিৰ লগত কিদৰে পৰিবৰ্তন হয়?

(e) বৈদ্যুতিক সৰবৰাহৰ বাবে সাধাৰণতে তাম আৰু এলুমিনিয়াম তাঁৰ কিয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

Ans. (a) বৈদ্যুতিক চাকিত টাংস্টেন (tungsten) তাঁর বহুলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয় কাৰণ মিহি টাংষ্টেনৰ ৰোধ আৰু গলনাংক অতি বেছী। গলনাংক হ’ল 3410°C যেতিয়া ইয়াৰ মাধ্যমে বিদ্যুৎ প্রৱাহিত হয়, তেতিয়া এই মিহি তাঁৰ গৰম হয় আৰু আলোক বিক্ষেপণ কৰে।

(b) বৈদ্যুতিক সঁজুলি যেনে, পাউকটি সেকা সঁজুলি, বৈদ্যুতিক ইস্ত্রিত সংকৰ ধাতু ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কাৰণ [i] বিশুদ্ধ ধাতুকৈ সংকৰ ধাতুৰ আপেক্ষিক ৰোধ বেছী। যেতিয়া সংকৰ ধাতুৰে বনোৱা বস্তুৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ প্রবাহিত হয়, তেতিয়া অত্যাধিক তাপৰ সৃষ্টি হয়। [ii] উষ্ণতা অত্যাধিক বৃদ্ধি পালেও ইয়াৰ ৰোধত্বেৰ পৰিৱৰ্তন নহয়। সুতৰাং অত্যাধিক উষ্ণতাত ই জাৰিত নহয়।

(c) স্থিৰ বিভৱ ভেদৰ কাৰণে প্ৰৱাহ ৰোধৰ ব্যাস্তানুপাতিক। আনহাতে শ্রেণীবদ্ধ সজ্জাত মুঠ বোধ বাঢ়ি যায়। সেয়ে কেইবাবিধো বৈদ্যুতিক সরঞ্জাম শ্রেণীবদ্ধ সজ্জাত সংযোজিত কৰিলে সৰঞ্জামবোৰৰ কাৰ্যদক্ষতা হ্রাস পায়। তদুপৰি যিকোনো এটা সৰঞ্জামৰ অনুপস্থিতিয়ে আন সকলোবোৰক অকামিলা কৰি পেলায়। ইয়াৰ কাৰণে ঘৰুৱা বর্তনীবিলাকত শ্রেণীবদ্ধ সজ্জা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

(d) ইলেকট্রনবোৰ মিহি তাঁৰতকৈ মোটা তাঁৰৰ মাজেৰে ভালদৰে প্রবাহিত হ’ব পাৰে। অৰ্থাৎ মোটা পৰিৱাহীৰ মাধ্যমে ভালদৰে ইলেক্ট্ৰ’ন গতি কৰিব পাৰে। সুতৰাং এটা তাঁৰৰ ৰোধ ইয়াৰ প্ৰস্থচ্ছেদৰ ব্যাস্তানুপাতিক।

(e) তাম আৰু এলুমিনিয়ামৰ আপেক্ষিক ৰোধ অতি কম। ফলস্বৰূপে, যেতিয়া তাম আৰু এলুমিনিয়ামৰ তাঁৰৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ প্রৱাহিত হয় তেতিয়া তাপৰ আকাৰে হ্রাসপ্রাপ্ত ক্ষমতাৰ পৰিমাণ কম হয়।

পাঠভিত্তিক অতিৰিক্ত প্রশ্নোত্তৰ

Q. 1. বৈদ্যুতিক আধানৰ এছ. আই. একক কি?

Ans. বৈদ্যুতিক আধানৰ (S.I.) এছ. আই. একক কুলম্ব (C)।

Q. 2. বিদ্যুৎ ক্ষেত্ৰৰ কোনো এক বিন্দুত বৈদ্যুতিক প্ৰাৱল্যৰ সংজ্ঞা দিয়া।

Ans. বিদ্যুৎ ক্ষেত্ৰৰ যিকোনো বিন্দুত স্থাপিত একক ধনাত্মক আধানৰ ওপৰত ক্রিয়া কৰা বলকে সেই বিন্দুত ক্ষেত্ৰখনৰ বৈদ্যুতিক প্রাবল্য বোলা হয়। বৈদ্যুতিক প্ৰাৱল্য এটা ভেক্টৰ ৰাশি আৰু ইয়াৰ এছ. আই. একক নিউটন/কুলম্ব (N/C)

Q.3. বিদ্যুৎ ক্ষেত্ৰৰ কোনো বিন্দুত বৈদ্যুতিক বিভৱ মানে কি বুজা?

Ans. বিদ্যুৎ ক্ষেত্ৰৰ কোনো বিন্দুলৈ একক ধনাত্মক আধান অসীম দূৰত্বৰ পৰা (য’ত ক্ষেত্ৰ প্ৰাৱল্য শূন্য) আনোতে কৰিবলগীয়া কাৰ্য্যৰ পৰিমাণক সেই বিন্দুটোৰ বৈদ্যুতিক বিভৱ বোলে। বৈদ্যুতিক বিভব এটা স্কেলাৰ বাশি আৰু ইয়াৰ এছ. আই একক ভল্ট (V)।

Q.4. দুটা বিন্দুৰ মাজৰ বিভৱ ভেদ । ভল্ট বুলিলে কি বুজা?

Ans. দুটা বিন্দুৰ মাজৰ বিভৱভেদ 1 ভল্ট মানে হ’ল এটা বিন্দুৰ পৰা আনটো বিন্দুলৈ এক কুলম্ব আধান স্থানান্তৰ কৰোঁতে 1 জুল পৰিমাণৰ কাৰ্য্য কৰিব লগা হয়।

Q. 5. আমাৰ ঘৰবোৰত 220 ভল্টত বিজুলী যোগান ধৰা হয়। এই বাক্যটোৰ অর্থ কি?

Ans. ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল যেতিয়া কোনো এটা বৈদ্যুতিক সৰঞ্জাম 220 ভল্টৰ মূল পৰিবাহীৰ লগত সংযোগ কৰা হয়, তেতিয়া ধন মেৰুৰ পৰা, ঋণমেৰুলৈ 1 কুলম্ব আধান প্রবাহিত হওঁতে 220 জুল পৰিমাণৰ কাৰ্য্য কৰিব লগা হয়।

Q. 6. 40 ভল্ট বিভন্ন বিশিষ্ট এটা বিন্দুত 2 কুলম্বৰ আধান এটা ৰাখিলে আধানটোৰ শক্তি কিমান হ’ব?

Ans. ইয়াত, আধান, q = 2 কুলুম্ব

বিভৱ, V = 40 ভল্ট

q আধানৰ ওপৰত শক্তি U = ?

আমি জানো যে,

U = qV = 2 কুলম্ব × 40 ভল্ট = 80 জুল

Q.7. বৈদ্যুতিক ক্ষেত্ৰত এটা ধনাত্মক আধান আৰু এটা ঋণাত্মক আধানে কোন দিশত গতি কৰিব?

Ans. বৈদ্যুতিক ক্ষেত্ৰত এটা ধনাত্মক আধান ৰাখিলে ই উচ্চ বিভৱৰ পৰা নিম্ন বিভৱৰফালে গতি কৰে, ঋণাত্মক আধানে নিম্ন বিভৱৰ পৰা উচ্চ বিভৱৰ ফালে গতি কৰে।

Q. 8. বিদ্যুৎ প্রবাহৰ এছ. আই. এককটো কি?

Ans. বিদ্যুৎ প্রবাহৰ এছ আই. একক হ’ল এম্পিয়াৰ।

Q. 9. এডাল তাঁৰৰ এটা বিন্দুৰ মাজেৰে 0.5 ছেকেণ্ডৰ 0.2 কুলম্ব আধান পাৰ হৈ গ’লে তাঁৰডালত প্ৰবাহৰ মান কিমান?

Ans. ইয়াত, আধান Q = 0.2 কুলম্ব

সময় t = 0.5 ছেকেণ্ড

প্রবাহ l = ?

আমি জানো যে,

Q. 10. তাঁৰ এডালৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ প্রবাহ চালিত কৰিবলৈ হ’লে তুমি কি কৰিবা?

Ans. কোনো এভাল ধাতুৰ তাঁৰৰ এটা মূৰ বেটাৰীৰ ধন মেৰুৰ লগত আৰু আনটো মূৰ ঋণ মেৰুৰ লগত সংযোগ কৰিলে বিদ্যুৎ উৎপাদন হ’ব। ধন মেৰুৰ লগত সংযোগী তাঁৰৰ মূৰটোত উচ্চ বিভৱ আৰু ঋণ মেৰুৰ লগত সংযোগী তাৰৰ মূৰটোত নিম্ন বিভৱ উৎপন্ন হ’ব। বিভৱ অন্তৰৰ এনে ধৰণৰ পাৰ্থক্যৰ বাবে নিম্ন বিভৱ অংশৰ পৰা উচ্চ বিভব অংশলৈ বৈদ্যুতিক পৰমাণু (ইলেক্ট্রন) প্রবাহিত হয়। ইলেক্ট্ৰ’নৰ এনে ধৰণৰ প্ৰবাহে অর্থাৎ ঋণাত্মক আধানৰ প্ৰবাহে তাৰডালত বিদ্যুৎ প্রবাহ চালিত কৰিব।

Q. 11. দুটা সমান আধানে ইটোৱে সিটোৱে F নিউটন বলেৰে বিকর্ষণ কৰে। আধান দুটাৰ মাজৰ দূৰত্ব যদি দুগুণ কৰা হয়, তেতিয়াহ’লে সিহঁতৰ মাজৰ নতুন বল কিমান হ’ব?

Ans. যিহেতু আধান দুটাই ইটোৱে সিটোক বিকর্ষণ কৰে, সেয়ে আধান দুটা একে ধৰ্মী।

ধৰা হ’ল প্ৰতিটো আধানব মান ৭ কুলম্ব আৰু আধানৰ মাজৰ দূৰত্ব r মিটাৰ। এতিয়া কুলম্বৰ সূত্ৰ অনুসৰি, দুটা বিন্দু প্রমাণ আধানৰ মাজৰ ক্ৰিয়া কৰা বলত তলত দিয়া ধৰণে দেখুৱাব পাৰি—

গতিকে, যদি দুটা সমান পৰিমাণৰ আধানৰ মাজৰ দূৰত্ব দ্বিগুণ বঢ়াই দিয়া হয়, তেতিয়া আধান দুটাৰ মাজৰ বিকৰ্ষণৰ বল মূল বলতকৈ চাৰিভাগ কমি যাব।

Q. 12. বৈদ্যুতিক আধানৰ এছ. আই. একক কি? ইয়াৰ প্ৰাথমিক একক কি?

Ans. এছ, আই পদ্ধতিত বৈদ্যুতিক আধানৰ একক কুলম্ব (C) ইয়াৰ প্ৰাথমিক একক হ’ল এম্পিয়াৰ। এম্পিয়াৰৰ সহায়ত কুলম্ব এককৰ সংজ্ঞা নিৰূপিত হয়।

Q. 13. বিদ্যুৎ ক্ষেত্ৰৰ কোনো এক বিন্দত বৈদ্যুতিক প্ৰাৱলাৰ সংজ্ঞা দিয়া। ইয়াৰ এছ যাই, একক কি?

Ans. কোনো বিদ্যুত ক্ষেত্ৰৰ যি কোনো এটা বিন্দুত স্থাপিত একক ধনাত্মক আধানৰ ওপৰত যিমান বল ক্ৰিয়া কৰে সেই বলকেই সেই বিন্দুৰ বিদ্যুত ক্ষেত্ৰ প্ৰাৱল্য বোলে।

ইয়াৰ এছ. আই. একক হ’ল নিউটন/কুলম্ব বা (N/C)

Q. 14. বিদ্যুত ক্ষেত্ৰৰ কোনো বিন্দত বৈদ্যুতিক বিভৱ মানে কি? ইয়াৰ এছ. আই. একক কি?

Ans. বিদ্যুৎ ক্ষেত্ৰৰ কোনো বিন্দুত স্থাপিত এক একক ধনাত্মক আধানৰ বিদ্যুত স্থিতিশক্তিক সেই বিন্দুৰ বৈদ্যুতিক বিভৱ বোলে। ইয়াৰ এছ. আই. একক হ’ল ভল্ট (V)।

Q. 15. দুটা বিন্দুৰ মাজৰ বিভৱ ভেদ 1 ভল্ট বুলিলে কি বুজা?

Ans. দুটা বিন্দুৰ মাজত বিভৱ ভেদ 1 ভল্ট বুলিলে ইয়াক বুজায়, কোনো এটা বিন্দুৰ পৰা আনটো বিন্দুলৈ এক কুলম্ব ধনাত্মক বিদ্যুত পঠোৱাবলৈ এক জুল কাৰ্য্য সম্পাদন কৰিবলগা হয়।

[ অর্থাৎ 1 C আধানক এক বিন্দুৰ পৰা আনটো বিন্দুলৈ স্থানান্তৰৰ বাবে যদি 1 J কাৰ্য্য সম্পাদন কৰিবলগা হয়, তেন্তে বিন্দু দুটাৰ বিভৱ ভেদ হ’ব 1 VI

∴ 1V = 1J/1C

Q. 16. আমাৰ ঘৰবোৰত 220 ভল্টত বিজুলী গান ধৰা হয়— এই বাক্যটোৰ অর্থ কি?

Ans. ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল, বৈদ্যুতিক মেইনচুইচৰ লগত যুক্ত যি কোনো বৈদ্যুতিক যন্ত্ৰৰ ধনাত্মক মেৰুৰ পৰা ঋণাত্মক মেৰুৰ মাজেৰে কুলম্ব আধান প্ৰৱাহৰ বাবে 220 J (জুল) কাৰ্য্য সম্পাদন কৰিব লাগে।

Q.17. 40 ভল্ট বিভৱ বিশিষ্ট এটা বিন্দু 2 কুলম্বৰ আধান এটা ৰাখিলে আধানটোৰ শক্তি কিমান হ’ব?

Ans. আমি জানো, বিদ্যুত ক্ষেত্ৰৰ কোনো এটা বিন্দু বিভৱ (V) হলে সেইটো বিন্দুত আধান (Q)-ৰ স্থিতিশক্তিৰ পৰিমাণ U = Q x V

ইয়াত V = 40 V, Q = 2C, U = ?

∴ স্থিতিশক্তিৰ পৰিমাণ (U) = (40 x 2) জুল = 80 জুল।

Q. 18. বৈদ্যুতিক ক্ষেত্ৰত এটা ধনাত্মক আধান আৰু এটা ঋণাত্মক আধানে কোন দিশত গতি কৰিব?

Ans. মুক্ত বা মুকলি ধনাত্মক আধান সদায় উচ্চ-বিভৱৰ পৰা নিম্ন বিভৱৰ দিশলৈ গতি কৰে। আৰু এটা মুক্ত ঋনাত্মক আধান সদায় নিম্নবিভৱৰ পৰা উচ্চ বিভৱৰ দিশলৈ গতি কৰে। অর্থাৎ বৈদ্যুতিক ক্ষেত্ৰত ধনাত্মক আধান আৰু ঋণাত্মক আধান সদায় বিপৰীত দিশলৈ গতি কৰিব।

Q. 19. বিদ্যুত প্রবাহৰ এছ আই. একক কি?

Ans. বিদ্যুত প্ৰবাহৰ এছ আই. একক হ’ল এম্পিয়াৰ।

Q. 20. এডাল তাঁৰৰ এটা বিন্দুৰ মাজেৰে 0.5 ছেকেণ্ডত 0.2 কুলম্ব আধান পাৰ হৈ গ’লে তাঁৰডালত প্ৰৱাহৰ মান কিমান হ’ব?

Ans. আমি জানো, প্ৰৱাহৰ পৰিমাণ = l আধান = Q

Q. 21. তাঁৰ এডালৰ মাজেৰে বিদ্যুত প্রবাহ চালিত কৰিবলৈ হ’লে তুমি কি কৰিবা?

Ans. ধাতুৰ পৰিমাণৰ বহিঃকক্ষত কিছু সংখ্যক ইলেকট্রন ইমান ঢিলা ভাৱে যুক্ত থাকে “সিহঁতে পৰমাণুৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হ’ব পাৰে আৰু মুক্তভাৱে ধাতুৰ ভিতৰত বিচৰণ কৰিব পাৰে।

তিয়া এনেধৰণৰ ধাতব পৰিবাহীৰ এটামুৰ বিদ্যুত কোষৰ ধনমেৰুৰ লগত আৰু আনটো মূৰ ঋণমেকৰ লগত যুক্ত কৰা হয়, তেতিয়া পৰিবাহীৰ দু’মুৰত অবিরাম বিভৱ-ভেদ চলি থাকে। ধনমেৰুৰ লগত যুক্ত পৰিবাহীটোৰ মুৰটো উচ্চতৰ বিভরযুক্ত হয় আৰু ঋণমেৰুৰ লগত যুক্ত মূৰটো নিম্নতৰ বিভৱ যুক্ত হয়। বিভব কাৰ্য্যৰ প্ৰভাৱৰ ফলত পৰিবাহীৰ যুক্ত ইলেকট্রন সমূহ নিম্নবিভব যুক্ত মূৰৰ পৰা উচ্চ-বিভৱ যুক্ত মূৰৰ দিশলৈ গতি কৰে। পৰিবাহীৰ বাওঁমূৰৰ পৰা যিমান সংখ্যক ইলেকট্রন বিদ্যুত কোষৰ ধনমেৰলৈ সোমায় থিক সিমান সংখ্যক ইলেকট্রন বিদ্যুত কোষৰ ঋণমেৰুৰ পৰা পৰিবাহীৰ সোঁমুৰলৈ সোমাব ধৰে যাতে পৰিবাহী সদায় বৈদ্যুতিক ভাবে উদাসীন থাকে। ইলেকট্রনৰ এই প্ৰৱাহ পৰিবাহীত বিদ্যুত প্ৰৱাহৰ সৃষ্টি কৰে। যদি পৰিবাহীৰ দু মূৰৰ বিভৱ ভেদ নিৰৱিচ্ছিন্নভাবে ৰখা যায়, তেন্তে নিৰৱিচ্ছিন্ন বিদ্যুত প্রবাহ ঘটে।

অর্থাৎ পৰিবাহী তাঁৰ এডালৰ দুইমূৰত বিভৱ ভেদ থাকিলে পৰিবাহীৰ এ মূৰৰ পৰা আন মূৰলৈ বিদ্যুত প্ৰৱাহ হয়। এনেদৰে ধাতুৰ তাঁৰ এডালৰ মাজত মুক্ত ইলেকট্রনৰ গতিৰ বাবে বিদ্যুত প্রবাহ হয়।

Q. 22. “দুটা অধানযুক্ত কণাৰ মাজত পাৰস্পৰিক স্থিতিশক্তি”ৰ সংজ্ঞা লিখা।

Ans. প্রাৰম্ভিক অসীম দূৰত্বৰ পৰা দুটা আধানক বৰ্তমান অৱস্থানলৈ অনাৰ বাবে বৈদ্যুতিক বিকৰণ বলৰ বিৰুদ্ধে পৰিমাণ কাৰ্য্য সম্পাদিত হয় তাৰ ফলস্বৰূপ স্থিতিশক্তিৰ উদ্ভৱ হয় তাকেই দুটা আধানযুক্ত কণাৰ মাজত পাৰস্পৰিক স্থিতিশক্তি বোলে।

আমি জানো, বিদ্যুতক্ষেত্ৰত কোনো বিন্দুত বিভৱ V হ’লে সেই বিন্দুত আধান q-ৰ স্থিতি শক্তিৰ মান U = qv………(i)

আকৌ যদি এই বিভৱ V কোনো বিন্দু প্রমাণ আধানৰ হয়, তেন্তে Q আধানৰ পৰা r দূৰত্বত বিভৱ (V)-ৰ মান হ’ব, V = K. Q/r

এতিয়া (i) ত (ii) ৰ মান বহুৱাই পাওঁ, U = K.Q.q/r

উপৰুক্ত সম্বন্ধটোই হ’ল এটা আধান q-ৰ বিদ্যুত ক্ষেত্ৰত আধান Q-ৰ স্থিতিশক্তিৰ মান।

Q. 23. ধাতৱীয় পৰিবাহীৰ মাজেৰে বিদ্যুত প্রবাহিত হলে কেনেকুৱা ধৰণৰ আধানে ভাগ লয়?

Ans. কোনো ধাতবীয় পৰিবাহীৰ মাজেৰে বিদ্যুত প্রবাহিত হ’লে ঋণ আধানে (ইলেকট্রন) ভাগ লয়।

Q. 24. পৰিবৰ্তী প্রৱাহ (AC) বুলিলে কি বুজা? এটা পৰিবৰ্তী প্ৰৱাহৰ কম্পনাংক হ’ল 60 হার্জ। এই প্রবাহে এক ছেকেণ্ডত কিমানবাৰ দিশ সলনি কৰিব?

Ans. নির্দিষ্ট সময়ৰ ব্যৱধানত কোনো বর্তনীত বিদ্যুত প্ৰৱাহৰ দিশ বাৰংবাৰ সলনি হ’লে তাকে পৰিবর্তী বিদ্যুত প্রৱাহ (Alternating Current or A.C.) বোলে। [ বিদ্যুত প্ৰৱাহ নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ ব্যৱধানত বিপৰীতমুখী হয় এই বিদ্যুত প্রৱাহত। ] বিদ্যুত প্ৰৱাহৰ কম্পনাকে 60 হার্জ হ’লে বিদ্যুত প্রৱাহ এক ছেকেণ্ডত 120 বাৰ দিশ সলনি কৰিব।

Q.25. দূৰণিবটীয়া ঠাইলৈ প্ৰেৰণ কৰোতে আমি বিদ্যুত শক্তিক কিয় পৰিবর্তী প্ৰৱাহ ৰূপে প্ৰেৰণ কৰোঁ?

Ans. বহু দূৰৈত বিদ্যুত শক্তিক পৰিবর্তী বিদ্যুত প্রবাহ ৰূপে প্ৰেৰণ কৰা হয় কাৰণ পৰিবর্তী বিদ্যুত প্রবাহৰ ফলত ভল্টেজ ইচ্ছামতে বৃদ্ধি বা হ্রাস কৰা যায়। বিদ্যুত শক্তি দুৰণিবঢ়ীয়া ঠাইলৈ প্ৰেৰণ কৰাৰ সময়ত উৎপাদক কেন্দ্ৰৰপৰা অতি -উচ্চ ভল্টেজযুক্ত পৰিবৰ্তী বিদ্যুত গ্রাহক কেন্দ্ৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। ইয়াৰ ফলত গান ধৰাত তাঁৰ ডালত কম তাপশক্তি উৎপন্ন হৈ বিদ্যুত শক্তিৰ অপচয় বহুত পৰিমাণে হ্রাস পায়।

Q. 26. একমুখী বা প্রত্যক্ষ প্ৰবাহৰ (DC) তুলনাত পৰিবৰ্তী প্ৰবাহৰ (AC) দুটা সুবিধাজনক দিশৰ কথা উল্লেখ কৰা।

Ans. একমুখী বিদ্যুত প্রবাহ (Direct current or D.C.) তকৈ পৰিবর্তী বিদ্যুত প্ৰৱাহৰ (Alternating current or A.C.) সুবিধা বহুত পৰিমাণে বেছি।

(i) সবাতকৈ উল্লেখযোগ্য সুবিধা পৰিবৰ্তী বিদ্যুত প্রবাহৰ ভল্টেজ ইচ্ছামতে বৃদ্ধি বা হ্ৰাস কৰা যায়। বিদ্যুত শক্তি অতি দূৰলৈ যোগান দিয়াৰ সময়ত উৎপাদক কেন্দ্ৰৰ পৰা অতি উচ্চ ভল্টেজযুক্ত পৰিবর্তী বিদ্যুত গ্রাহক কেন্দ্ৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। ইয়াৰ ফলত গিনি ধৰা তাৰ ডালত কম তাপশক্তি উৎপন্ন হৈ বিদ্যুত শক্তিৰ অপচয় হ্রাস পায়। আকৌ, ঘৰৰ বিজুলি ‘গান ধৰাৰ সময়ত ভ’ণ্টেজ হ্ৰাস কৰা হয়। যাৰ ফলত বিদ্যুত ব্যৱহাৰৰ সময়ত বিপদৰ আশঙ্কা কমি যায়।

(ii) আৰু এটা সুবিধা হ’ল প্ৰয়োজন অনুসৰি আমি পৰিবর্তী বিদ্যুত প্রৱাহক একমুখী প্রবাহলৈ সলনি কৰিব পাৰোঁ। কিন্তু একমুখী বিদ্যুত প্রবাহক পৰিবর্তী বিদ্যুত প্ৰৱাহলৈ সলনি কৰা নাযায়। দৈনন্দিন জীৱনত আমি ব্যৱহাৰ কৰা অধিকাংশ বৈদ্যুতিক সাঁ সঁজুলিতে পৰিবৰ্তী বিদ্যুত প্ৰৱাহ ব্যবহাৰ কৰা হয়। আকৌ টি. ভি. বা ৰেডিঅ’ৰ ভিতৰত এনে যান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা থাকে। যাৰ দ্বাৰা গৃহবৰ্তনীৰ বিদ্যুত প্রবাহকে একমুখী প্ৰৱাহত সলনি কৰা হয়। কাৰণ বহু ক্ষেত্ৰত একমুখী বিদ্যুত প্রবাহৰ প্রয়োজন হয়।

Q. 27. পৰিবাহীৰ আপেক্ষিক ৰোধৰ সংজ্ঞা দিয়া। এছ. আই. পদ্ধতিত ইয়াৰ একক কি?

Ans. 1 মিটাৰ দৈৰ্ঘ্য আৰু 1 বর্গমিটাৰ লম্বচ্ছেদ বিশিষ্ট কোনো পদাৰ্থৰ পৰিবাহীৰ ঘনকৰ দুটা বিপৰীত তলৰ মাজৰ বোধক সেই পদাৰ্থৰ বা পৰিবাহী তাঁবৰ আপেক্ষিক ৰোধ বোলে। ইয়াৰ এছ আই. একক হ’ল ওম. মিটাৰ (Ω .m) [ আনভাবে কোৱা যায়, 1 মিটাৰ বাহুযুক্ত কোনো ঘনকৰ দুটা বিপৰীত পৃষ্ঠৰ মাজৰ বোধক আপেক্ষিক ৰোধ বোলে। অর্থাৎ 1 মি. বাহুযুক্ত আৰু 1 মি. লম্বচ্ছেদৰ কালি বা ক্ষেত্রফল বিশিষ্ট পৰিবাহী তাঁৰডালৰ ৰোধ।]